Araştırmacı Yazar Gıda Mühendisi GMB Akdeniz Bölge Başkanı Çiğdem ALTUNDAŞ Kaleminden….
SAHTE İÇKİ GÜNDEMİ
ÇİĞDEM ALTUNDAŞ
Gıda Mühendisi – Araştırmacı Yazar
Son dönemde Türkiye’de sahte içki nedeniyle zehirlenme ve ölüm vakalarında hızlı bir artış olmuştur. Kaçak içki satışı ve üretimi ülkemizde yasaklanmıştır ancak sahtekarlar yasal olmayan yollar ile üretime devam etmekte ve insanların hayatları ile oynamaktadırlar.
Sahte içkiye yönelimin artması, hem yasal içkilerin yüksek vergilendirilmesi nedeniyle tüketicilerin ucuz ürünlere yönelmesinden hem de denetim eksiklikleri nedeniyle kaçak içki üretimi ve satışının sahtekârlar için daha cazip hale gelmesinden kaynaklanmaktadır.
Bu süreçte kaçak içti üreticileri yüksek kazançlar elde ederken ucuz ve kontrolsüz içeceklere yönelen tüketicilerin hayatları sonlanmaktadır.
1.Sahte İçki Nedir?
İçki ya da alkollü içecek, etanol içeren bir içecektir. Likör, viski, cin, votka, rom, tekila, şarap, bira; dünyada yaygın olarak tüketilen içkilerdendir. En genel anlamıyla; mayalanmış şekerli sıvıların damıtılmasıyla elde edilen, kokulu, uçucu, yanıcı, renksiz sıvıya alkollü içecek denilir.
Sahte içki ise , yasadışı yollarla, genellikle evde damıtılarak üretilen, kalite kontrol süreçlerinden geçmemiş , denetlenmemiş, genellikle sağlığa zararlı maddeler içeren alkol ürünleridir.
Gerçek ve yasal olarak üretilen alkollü içkilerde etanol bulunur, bu maddeler ölçülü tüketildiğinde güvenli kabul edilir. Ancak sahtekârlar, maliyetleri düşürmek amacıyla etanol yerine metanol gibi daha ucuz ve potansiyel olarak toksik maddeler kullanabilirler.
Sahte içki, genellikle tanınmış markaların ambalajlarına benzer şekilde paketlenir, bu da "taklit" olarak bilinir. Taklitalkol tehlikeli olup, içeriği üzerinde hiçbir kontrol olmadığı için zararlı maddeler içerebilir.
Gerçek ve yasal olarak üretilen alkollü içkilerde etanol bulunur, bu maddeler ölçülü tüketildiğinde güvenli kabul edilir. Ancak sahtekârlar, maliyetleri düşürmek amacıyla etanol yerine metanol gibi daha ucuz olan potansiyel olarak toksik maddeler kullanabilirler.
Birçok sahtekârlık vakasında, metanol içeren içkiler, orijinal alkollü içki olarak satılmaktadır.
2009 yılında yapılan bir çalışmada, sahte alkollü içkilerin %50’sinin metanol içerdiği bulunmuştur (Chrysafides, 2009) , insan sağlığına ciddi zararlar verebildiği ve ölümcül zehirlenmelere yol açtığı kanıtlanmıştır.
2. Sahte Alkol Neden Üretilir?
Diğer tüm tüketici ürünlerinde olduğu gibi, sahte alkolün ülkemizde de üretilmesinin belirli ekonomik nedenleri vardır. Yani, sahte alkol, düşük maliyetle üretilip ucuz fiyata satıldığı için, hem etik olmayan perakendeciler hem de bu ürünleri bilmeden alan tüketiciler için cazip hale gelmektedir. Dünyada , sahte alkol genellikle suç örgütleri tarafından üretilmekte ve endüstriyel ölçekte imal edilen bu ürünler, ardından izinsiz satış noktalarına, barlara ve kulüplere dağıtılmaktadır. Ülkemizde ise bu sebeplerin yanında evlerde damıtma yöntemi ile üretimin oldukça yaygın olduğu görülmektedir.
Sahte alkolün üretilmesinin başlıca sebepleri arasında düşük maliyet, yasa dışı kar elde etme ve alkol pazarında daha ucuz ve hızlı bir şekilde satış yapma arzusu yer alır. Sahte içkiler, genellikle vergi ödememek ve yasal düzenlemelerden kaçmak amacıyla üretilir.
Sahte alkol, düşük maliyetli üretim yöntemleri ve tekrarlayan şişeleme süreçleri sayesinde sahtekârlar için büyük karlar sağlayabilir.
3. Sahte Alkol Nasıl Tespit Edilir ve Kaçınılır?
4733 sayılı Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkol Piyasasının Düzenlenmesine Dair Kanun'da yapılan düzenlemeyle etil alkolün internet üzerinden satışı 2020 yılında yasaklanmıştı. 2023 yılında Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığının üzerinde çalıştığı Etil Alkol Takip Sistemi (EATS) ile sahte alkollü içki üretimi ve bundan kaynaklanan can kayıplarının önüne geçilmesi hedeflediğini duyurmuştu. 2024 yılında ise sistemin tüm işletmelere entegre olacağı duyurulmuştu. Bugün gelen durumda işletme bazlı çözümlerin yetersiz olduğu gözlemlenmiştir.
Bakanlıkça yapılan Kaçak, Sahte, ve Bandrolsüz İçki Denetimleri çerçevesinde içki satışı yapan tekel büfeler, kuruyemişçiler, restorantlar ve eğlence yerlerine düzenli denetimler düzenlenmekte cezalar uygulanmaktadır. Ancak denetimlerin yetersiz olması, denetçi meslektaşlarımızın sayısının yetersiz olması süreci olumsuz etkilemektedir.
Tüketicilerin sahte alkolü doğrudan tespit etmesi mümkün değildir.
Ancak sahte alkolleri tespit etmek için birkaç yöntem bulunmaktadır:
4. Sahte Alkollerde Hangi Kimyasallar Bulunur?
Sahte veya taklit alkol genellikle etanol yerine kullanılan şu tür maddelerle karıştırılmıştır:
Dolayısıyla sahte alkollerde genellikle sağlığa zararlı kimyasallar bulunur. En yaygın olanı metanol’dür. Metanol,genellikle zehirli ve ölümcül dür.
5. Sahte Alkolden Kaynaklanan Sağlık Riskleri Nelerdir?
Sahte alkol, insan vücudu tarafından işlenemeyen ve oldukça toksik olabilen alkol formları içerebilir. Vücut, bu maddeleri parçalamaya çalışırken ortaya çıkan yan ürünler, körlük, böbrek veya karaciğer gibi organ yetmezliklerine, komaya ve ölüme neden olabilir. Ayrıca, sahte alkolün ne kadar güçlü olduğunu bilmenin bir yolu yoktur çünkü ticari alkollü içeceklerin standartlarına göre üretilmemiştir. Bu nedenle, beklenenden çok daha düşük miktarlarda alkol tüketilmesi bile ciddi şekilde sarhoş olmanıza ve akut hastalıklara yakalanmanıza neden olur.
Sahte alkolden zehirlenme belirtileri arasında şunlar yer alabilir, ancak bunlarla sınırlı değildir:
6. Son Zamanlardaki Sahte Alkol Ele Geçirme Vakaları
Sahte alkol, dünya çapında ciddi bir sorun olmaya devam etmektedir. Son yıllarda yapılan polis operasyonları ve denetimler sayesinde büyük miktarda sahte içki ele geçirilmiştir. Örneğin, İç İşleri Bakanlığı ÇENGEL-16" operasyonlarında 50 bin 105 litre sahte ve etil alkolün ele geçirildiğini, 46 şüphelinin yakalandığı bildirildi.
İstanbul valiliğinden 16.01.2025 tarihinde yapınlan açıklamaya göre ;
Piyasaya büyük miktarda sahte alkol sürdüğü tespit edilen 15 şüpheli şahıs gözaltına alınmıştır. Şahıslardan 4’ü çıkarıldıkları mahkeme tarafından “Kasten Adam Öldürme” suçundan tutuklanmıştır. Şahıslardan 8’inin işlemleri devam etmekte olup, gözaltına alınan 3 kişi ise serbest bırakılmıştır.
01.01.2025 tarihinden bu yana yürütülen operasyonlarda 29 ton sahte alkole el konulmuş,sahte ya da kaçak alkol sattığı tespit edilen 64 işletmenin işyeri ruhsatı iptal edilerek kapatılmıştır.İşletme yetkilileri hakkında başlatılan adli süreç ise devam etmektedir.
2024 yılında yürütülen operasyonlarda toplam 302 ton sahte alkole el konulmuştur.
2025 yılı Ocak ayı itibariyle sahte içkiden ölen kişi sayısı 30 ‘u aşmıştır.
Tüm bu bilgileri bize, Türkiye‘ de sahte içki piyasasının çok yaygın olduğunu , yerinde ve üretim aşamasında ki denetimlerin çok önemli olduğunu aksi taktirde çok geç kalınmış olduğumuz için can ve mal kayıplarının artabileceğini göstermektedir.
7. Sahte Alkol Tespit Edildiğinde Ne Yapılmalı?
Sahte içeceklerin satıldığını gördüyseniz veya size sahte alkol teklif edildiyse, “174” Alo Gıda İhbar Hattına bildirmesi gerekmektedir.
Sonuç olarak,
Lisanssız tesislerde, uygun olmayan koşullarda, yasal denetimlerden kaçırılarak üretilen içkiler, genellikle fiyat avantajı sunarak, tüketicileri kendine çeker. Ancak, içeriğinde bulunan zararlı kimyasallar nedeniyle ciddi sağlık sorunlarına, hatta ölüme yol açabilir. Sahte içki, yalnızca tüketiciler için değil, genel olarak toplum sağlığı için büyük bir tehdit oluşturur. 2024 yılında sahte alkol zehirlenme vakalarında İstanbul açık ara lider olsa da, bu sorun Türkiye'nin birçok şehrini etkileyen ciddi bir sağlık sorunudur. Bu sorunun çözümü için devlet, sivil toplum kuruluşları ve bireylerin ortak çaba göstermesi gerekmektedir.
Çiğdem ALTUNDAŞ
Gıda Mühendisi Araştırmacı Yazar
GMB Akdeniz Bölge Başkanı
