SÜRDÜRÜLEBİLİR GELECEK İÇİN SÜRDÜRÜLEBİLİR BESLENME
ÇİĞDEM ALTUNDAŞ
GIDA MÜHENDİSİ - ARAŞTIRMACI YAZAR
GİRİŞ
İnsan sağlığının korunması ve hastalıkların önlenmesinde, yeterli ve dengeli beslenme önemli bir unsur olarak öne çıkmaktadır. Beslenme, vücudun gereksinimi olan besin öğelerini bilinçli bir şekilde, uygun zamanlarda ve yeterli miktarlarda , kişinin sağlığını koruma ve yaşam kalitesini artırmak amacıyla gerçekleştirdiği bilinçli bir davranış biçimidir.Yaşam döngüsünün her aşamasında uygulanmalıdır.
Dünya Sağlık Örgütü'nün 2017 küresel beslenme raporuna göre, dünya genelinde 2 milyar yetişkin aşırı kilolu veya obez, 41 milyon çocuk fazla kilolu, 115 milyon çocuk bodur, 52 milyon çocuk zayıftır. Ayrıca, gizli açlık ya da vitamin ve mineral eksiklikleri yaklaşık olarak 2 milyar insanı etkilemektedir (https://www.unicef.org/). Bu çerçevede, uzun yıllar boyunca "sürdürülebilirlik" kavramı üzerinde çalışılarak çevreye karşı daha duyarlı bir tutum geliştirme çabaları sürmüştür.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD), Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Dünya Gıda Programı (WFP), mevcut eğilimlerin devam etmesi durumunda sürdürülebilir kalkınma hedeflerinden biri olan '2030 yılına kadar açlığın sona erdirilmesi' amacına ulaşmanın zorluğuna dikkat çekmektedir.
Bu veriler ışığında dünyada, çevresel etkileri azaltmaya odaklanan ve sağlıklı beslenme ile uyumlu olan sürdürülebilir beslenme modelleri oluşmuştur.
SÜRDÜRÜLEBİLİR BESLENME
Sürdürülebilirlik; daimi olma, yarına kalabilme ve varlığını devam ettirebilme yeteneği olarak ifade edilebilir (Wikipedia). Sürdürülebilir beslenmenin temelinde daha fazla sebze, meyve ve yerel ürünler tüketmek, gıda israfını azaltmak ve sürdürülebilir protein kaynaklarına yönelmek gibi adımlar yer almaktadır. Besinlerin yaşam döngüsü boyunca oluşturduğu çevresel etkiler, "sürdürülebilir beslenme" kavramının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Tarladan sofraya uzanan süreçlerde atmosfere salınan sera gazı emisyonu, su, arazi ve enerji kullanımı, üretim, depolama, paketleme, taşıma gibi aşamalarda meydana gelen atık ve kayıplar sürdürülebilirlik için oldukça önemlidir (Sevda Nur Olgun, "Sürdürülebilir Beslenme ve Diyet Örnekleri", Dergi Park, 2022).
Sürdürülebilir beslenmede iyileştirme sağlanabilmesi için şu konularda hassasiyetin artması gerekmektedir:
°Bitkisel bazlı beslenme
°Yerel ve organik beslenme
°Deniz ürünleri sürdürülebilirliği
°Döngüsel ekonomi ve gıda kaynaklarının kullanımı
°Sürdürülebilir etiketleme ve sertifikasyon işlemleri
Gerek bireysel bazda gerekse kuruluşlar bazında yukarıda yer alan konulara hassasiyet gösterildiği taktir de sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmak adına yol kattedilmiş olunacaktır.
SÜRDÜRÜLEBİLİR BESLENME MODELLERİ
Akdeniz tipi beslenme, vejetaryen beslenme, veganbeslenme, flexitarian beslenme, DASH modeli, Barilla çift modeli ve yeni Nordik modeller sürdürülebilir beslenme konusunda çeşitli yaklaşımları temsil etmektedir. Bu modeller, sağlık ve çevresel sürdürülebilirlik açısından farklı perspektifler sunmaktadır.
Bu beslenme modelleri, sürdürülebilir beslenme perspektifinde çeşitli yaklaşımlar sunmaktadır. Akdeniz tipi beslenme, özellikle zeytinyağı, meyve, sebze ve balıkları vurgulayarak kalp sağlığını desteklerken, vejetaryen ve vegan beslenme modelleri bitkisel ağırlıklı diyetleri benimseyerek hayvansal kaynaklara olan bağımlılığı azaltmayı hedefler.
Flexitarian beslenme ise esnek bir yaklaşım sunarak zaman zaman bitkisel bazlı diyetlere geçişi teşvik ederken, DASH modeli (Dietary Approaches to Stop Hypertension), tuz alımını sınırlayarak kan basıncını düşürmeyi amaçlar. Barillaçift modeli, çiftçilik ve tarım süreçlerinde sürdürülebilirlik ilkelerini vurgulayarak gıda sisteminde daha bilinçli bir yaklaşımı destekler.
Yeni Nordik modelleri ise bölgesel ve mevsimsel yiyecekleri vurgulayarak yerel gıda tüketimini teşvik eder ve ekosistem üzerinde olumlu etkiler sağlamayı amaçlar.
Bu beslenme modelleri, sadece bireylerin sağlığını iyi gelmekle kalmayıp aynı zamanda çevresel sürdürülebilirlikle ilgili küresel sorunlara çözüm sunmada önemli bir rol oynamaktadır.
SONUÇ
Sonuç olarak, sürdürülebilir beslenme, hem bireysel sağlık hem de küresel çevre bilinci açısından kritik öneme sahiptir. Daha fazla sebze, meyve ve yerel ürün tüketimi, gıda israfının azaltılması ve sürdürülebilir protein kaynaklarına yönelme gibi adımlar, sağlıklı yaşamı desteklerken sera gazı emilsüyonları çevresel etkileri en aza indirmeyi hedefler. Toplumsal düzeyde bilinçlenme, eğitim ve teknolojik inovasyonlar ile desteklenen sürdürülebilir beslenme modelleri, küresel beslenme sorunlarına çözüm sunma potansiyeline sahiptir. Bu nedenle, bireylerden başlayarak toplumlar ve kuruluşlar arasında sürdürülebilir beslenmeye odaklanan bir yaklaşımın benimsenmesi, sağlıklı ve sürdürülebilir bir gelecek için önemlidir.
